ارگ رايِن و باغ شاهزاده در استان کرمان
ارگ رايِن يکی از بزرگترين بناهای خشتی جهان است. اين بنای تاريخی بزرگ با مساحتی بيش از بيست و دو هزار مترمربع، دومين بنای خشتی بزرگ جهان بعد از ارگ بم است که هرساله ميزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. ارگ راين در جنوب غربی شهر کنونی راين در استان کرمان ايران قرار دارد. اين بنای خشتی تا حدودی به ارگ تاريخی بم شبيه‌است و بر بالای تپه‌ای قرار دارد.
تاريخچه
قلعه راين يکی از مهم‌ترين آثار تاريخی کهن راين است و بر موجوديت راين قبل از اسلام مهر تأييد مي نهد. گفته میشود قدمت آن به دوره ساسانيان بر میگردد. در تاريخ کرمان، از قلعه راين در قرن اول ه.ق. نام برده شده‌است. قلعه‌هايی با قدمت و سابقه بيشتر در اين محل وجود داشته که بر اثر حوادث طبيعی از بين رفته‌اند.
ارگ راين يکی از دژهای فرمانروايی ميرزا حسين خان (رايني) بوده که در زمان نادر شاه افشار و پسر او محمد علی خان در زمان زنديه بوده است. اين ارگ پس از سرنگونی زنديه به دست آغا محمد خان قاجار جای زندگی نوادگان ميرزا حسين خان نامی به ميرحسينی بوده است. فرمانروايی پدر و پسر در اين ولايت نشان از رخنه و محبوبيت آنان در اين سرزمين دارد. تا انجا که اين ارگ در بسياری از منابع با نام ارگ ميرزا حسين خان ناميده شده‌است.
توصيف قلعه
نقشه قلعه تقريباً مربع شکل و با چندين برج در اطراف مزين شده‌است. دور تا دور قلعه را حصاری در برگرفته که ارتفاع آن بيش از ده متر است. تنها ورودی قلعه از جبهه شرقی است که با سر در بزرگ و باشکوه به محوطه داخلی راه دارد. عناصر قلعه عبارت‌اند از بازار، اصطبل (تابستانی و زمستاني)، زورخانه، خانه‌های اعيانی و محله عامه نشين. اين قلعه بخش عامه نشين و اعيان نشين دارد و فضاهای معماری مورد نياز مردم مانند زورخانه، مسجد و اصطبل در آن ديده میشود. مصالح کلی آن خشت خام است.
باغ شاهزاده يا باغ شازده زيباترين باغ تاريخی ايران محسوب میشود. اين باغ در حدود 2 کيلومتری شهر ماهان و حوالی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تيگران واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجاريه میباشد. اين باغ با مختصات جغرافيايی30درجه و 1 دقيقه عرض شمالی و57 درجه و 17دقيقه طول شرقی میباشد. ارتفاع اين منطقه از سطح دريای آزاد 2020 متر است. اين باغ مساحتی قريب به 3/5 هکتار دارد. دو مجموعه شرقی و غربی دارد. کوشک يا همان عمارت‌های آن بسيار زيباست و به صورت دو آشکوبه ساخته شده‌است و سر در آن از معماری خيلی زيبايی برخوردار است که آن را از ساير باغ‌های ايرانی متمايز و ممتاز میسازد. فواره‌های آن چشم هر بيننده‌ای را نوازش میدهد. اين فواره‌ها که در طول باغ قرار دارند زيباترين فواره باغ‌های ايرانی هستند. زيرا ساير باغ‌های ايرانی کمتر فواره داشته‌اند و يا اگر داشته‌اند به اين زيبايی نبوده‌اند. فواره‌های زيبای باغ شاهزاده بر اساس اختلاف ارتفاع و نه هيچ نيروی ديگری فعال هستند که اين خود دليلی بر هوش و ذکاوت مردمان کرمان زمين است. طول باغ شاهزاده کرمان 407متر و عرض آن 122 متر است. و بزرگترين و زيباترين باغ تاريخی ايرانی محسوب میشود. اين باغ همه ساله و به ويژه در فصل تابستان و بهار شاهد بازديد تعداد بيشماری از گردشگران از نقاط مختلف کشور است که اين باغ ديدنی و دلفريب را براي تماشا انتخاب میکنند واقع شدن منطقه در مسير عبوری کرمان به بم و در مسير جاده کهن ابريشم از عواملی است که اين محل را برای احداث يک باغ اشرافی مناسب می ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای استقرار يافته که حداکثر استفاده از مناظر بديع داخلی را به صورت زير امکان پذير میسازد: در بدو ورود، به ويژه در طبقه فوقانی سردر خانه به غير از ديدها و مناظر بيرونی باغ، منظره چهارباغ و در جهت عکس آن منظره کوه را امکان پذير میسازد. اين مناظر عمده يعنی رؤيت حرکت آب، حوض ها و آبشارها هرکدام به نوبه خود تأکيدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و توأم با نظام گياهی مناظر بديع داخلی را ارائه میدهند.
اين باغ ابتدا به دستور محمد حسن خان سردار ايروانی حاکم وقت کرمان ساخته شد و بنای درون آن بعداً توسط عبدالحميد ميرزا ناصرالدوله حاکم کرمان طی يازده سال حکمراني وی (۱۲۹۸ ه.ق تا ۱۳۰۹ ه. ق) ساخته شد و با مرگ وی نيز بنای آن نيمه تمام رها شد. گفته میشود وقتی خبر مرگ ناگهانی حاکم را به ماهان میبرند، بنّايی که مشغول تکميل سردر ساختمان بود تغار گچی را که در دست داشته محکم به ديوار کوبيده و کار را رها کرده و فرار نموده است. به همين علت جاهای خالی کاشی ها را بر سردر ورودی میتوان ديد. تاريخ بنای باغ ۱۲۷۶خورشيدی است.
اين باغ از نمونه باغ تخت‌های ايرانی است و در زمينی مستطيلی شکل به مساحت پنج و نيم هکتار بنا شده و داراي سردر ورودی بسيار زيبايی است. بناهای باغ عبارتند از کوشک اصليهو يعنی سکونتگاه دائمی و يا فصل مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سردر خانه در مدخل باغ به صورت بنايی خطی جبهه ورودي باغ را اشغال کرده و در دو طبقه بنا گرديده است. طبقه فوقانی دارای اتاق‌هايی است که برای زندگی و پذيرايی پيش بينی شده‌اند. ساير بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت ديواری مرکب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. اين باغ علاوه بر سردر، شامل عمارت شاه‌نشين و حمام نيز میباشد. در حال حاضر قسمت شاه‌نشين، به يک رستوران تبديل شده و توسط بخش خصوصی اداره مي‌شود.
در اين باغ درختان ميوه متنوعی به چشم میخورند و در جلوی عمارت هم حوض‌ها و فواره‌ها آب‌نمای زيبايی را تشکيل داده‌اند. منبع آب باغ رودخانه کوچک تيگران است. مسعودی بنای اين باغ را از جنبه‌های مختلف معماری و نقش آب در آن بررسی کرده است .
گذری كوتاه به زيباترين مناطق كرمان
تهيه شده توسط حسين مکرمی
هر ساله گردشگران از اين باغ زيبای ايرانی بازديد میکنند و از زيبايی و طراوت آن لذت میبرند. باغ شاهزاده در تاريخ سی ام تيرماه 1390به ثبت جهانی يونسکو رسيده است.
در زمستان 1392 خبری منتشر شد در اين خصوص که با هشدار رسمی يونسکو به سازمان ميراث فرهنگی، در صورت تملک بخشهايی از اين باغ توسط بخش خصوصی و تبديل عمارت‌هايی از آن به اقامتگاه‌های گردشگران و مسافران، يونسکو اقدام به خروج نام اين باغ از فهرست جهانی خود مینمايد. در بيانيه يونسکو اعلام شده‌است که هرگونه تغيير و بازسازی اماکن تاريخی ثبت جهانی شده بايد زير نظر اين سازمان و با اجازه آن انجام شود که حضور بخش خصوصی در بخشهايی از اين باغ، از جمله موارد نقض اين قانون محسوب میشود.
